نمونه آیات منتخب مدیریتی از منظر قرآن مجید

1- تدبیر و تقسیم امور: در قرآن مجید خداوند متعال قسم به تدبیرکنندگان و تقسیم‌کنندگان در امور می‌خورد. «فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْراً » (نازعات/5)

«فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْراً » (ذاریات/4) (قسم به تدبیرکنندگان و تقسیم‌کنندگان در امور) همچنین در مورد جامعیت تدبیر الهی می‌خوانیم که:
«یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ » (سجده/5) تدبیر الهی از آسمان‌ها تا زمین را فرا گرفته است

2- تحمل در مقابله با سختی‌ها:

چه بسا اتفاق ناگواری برای انسان‌ها در سازمان رخ می‌دهد ولی در آن خیری وجود دارد.
«فَعَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً » (نساء/19)
چه بسا شما چیزی را ناگوار می‌دانید، ولی خداوند خیر کثیر در آن قرار داده است.

3- مشکلات، مصیبت‌ها و ناراحتی‌ها نتیجه اعمال خود افراد است:
«وَ مَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ » (شوری/30)

هر سختی و مصیبتی که به شما می‌رسد به خاطر کارهایی است که با دست خودتان انجام داده‌اید.

4- با نیکویی و خوبی با مردم مراوده داشتن و دوری از بحث و مناظره‌های نادرست.

«ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ » (نحل/125)
(ای رسول)، خلق را به حکمت و برهان و موعظه نیکو به راه خدا دعوت کن و با بهترین طریق مناظره کن که البته خدا (عاقبت حال) کسی که از راه او گمراه شده و آنکه هدایت یافته را بهتر می‌داند.

5- صحبت‌ها را شنیدن و پیروی از روش‌های عاقلانه و خوب و بهترین آنها

  «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبَابِ‌ » (زمر/18)
آن بندگانی که چون سخن حق بشنوند نیکوتر آن را عمل کنند. آنان هستند که خدا آنها را به لطف خاص خود هدایت فرموده و هم آنان به حقیقت خردمندان عالمند.

6- گزینش و انتخاب صحیح ـ شایسته سالاری

دو معیار کلی از نظر قرآن مجید، یکی ایمان و دیگری علم که باید مورد توجه در استخدام، ارتقاء و امثالهم قرار گیرند.
«یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ» (مجادله/9)
خداوند متعال آنهایی که دارای ایمانی بالاترند را افضل‌تر و برای علم نیز درجاتی قرار داده است. همچنین در قرآن مجید می‌خوانیم که:
«ان الله اصطفی آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین»(آل عمران/33)
خداوند متعال حضرت آدم، نوح، آل ابراهیم و آل عمران را برای عالمیان برگزید. و یا در داستان حضرت یوسف می‌خوانیم که:
«قَالَ اجْعَلْنِی عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ‌ » (یوسف/55)
گفت که مرا به خزائن زمین قرار ده، همانا مرا کاردان مطمئن در خواهی یافت.
و در داستان حضرت موسی در سوره قصص می‌خوانیم که کسی را که می‌خواهی استخدام کنی، باید دارای دو صفت امین و قوی باشد.
«قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ‌ » (قصص/25)
یکی از آن دو دختر شعیب گفت که ای پدر این شخص (حضرت موسی را) استخدام کن زیرا کسی را که می‌خواهید استخدام کنید بایستی که قوی و امین باشد.

7- مسئله تخصص و شایسته سالاری

«فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ‌ » (انبیاء/7)
بپرسید از اهلش اگر که به آن علم ندارید
«هُوَ أَهْلُ التَّقْوَى وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ » (مدثر/56)
او اهل تقوی و مغفرت می‌باشد.

8- امر برنامه‌ریزی و بررسی قبل از اجرا

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُوا » (نساء/94)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید هنگامی که می‌خواهید در راه خدا حرکت کنید خوب آن را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهید.

9- در کارهای خوب معاونت کردن و در کارهای بد همکاری نکردن

«وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى وَ لاَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ » (مائده/2)
در کارهای خوب و نیکو و تقوی همدیگر را یاری کنید و در کارهای بد و گناه به همدیگر کمک نکنید.

10- در کارها طرفدار عدالت بودن

«وَ إِذَا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ » (نساء/58)
هنگامی که بین مردم داوری می‌کنید، به عدالت داوری کنید.

ویژگی های یک مدیر خوب از دیدگاه امیرمؤمنان علی (علیه السلام)

یک مدیر کارآمد و موفق از دیدگاه علی (علیه السلام) باید دارای اوصاف و صفاتی باشد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1- دارای سعه صدر باشد تا بتواند مشکلات و دشواری ها را تحمل کند، آرا و عقاید گوناگون را بشنود و زیر مجموعه خود را درک کند. می فرماید: آله الریاسه سعه الصدر؛ نهج‌البلاغه، حکمت 176؛ ابزار ریاست و سروری، سینه فراخی و سعه صدر است.
2- تک رو و مستبد نباشد و در امور مربوط با دیگران و مشاوران به تبادل نظر بپردازد. علی (علیه السلام) فرموده است: من استبد برایه هلک؛ همان، حکمت 161؛ هر کس استبداد رأی داشته باشد هلاک خواهد شد. و نیز در فوائد مشورت فرمود: و من شاور الرجال شارکها فی عقولها؛ همان، حکمت 161؛ هر کس با مردمان به مشورت نشیند در عقول آنان مشارکت کرده است.
3- به کارهای زیر مجموعه خود وقوف کامل داشته باشد و در صورت نیاز خود عهده دار مسئولیت و کار آنان گردد و علی (علیه السلام) درباره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: کنا اذا احمر الباس اتقینا برسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فلم یکن احد منا اقرب الی العدو منه؛ همان، غرائب الکلام 9؛ وقتی جنگ سخت می شد و آتش آن زبانه می کشید ما به رسول خدا پناه می بردیم و هیچ کس به دشمن نزدیک تر از او نبود. روشن است اگر این فرمانده بزرگ، خود به آداب و فنون نظامی وقوف کامل نداشت، فرماندهان زیردست او نیز به آن پیروزی های بزرگ دست نمی یافتند و منهزم می شدند.
4- خود را معصوم نپندارد. بسیارند مدیرانی که به روش ناصحیح خود تأکید می ورزند و نابسامانی های فراوانی به وجود می آورند. اما اگر مدیران خود را معصوم نپندارند و همواره در صدد رفع نواقص و کاستی های خود
باشند، موفقیت های بیشتری کسب خواهند کرد. علی (علیه السلام)، که خود دارای مقام عصمت کبری است و پیامبراکرم راستی و درستی طریق او را بارها تأکید فرموده است که علی مع الحق و الحق مع علی، می فرماید: فانی لست فی نفسی بفوق ان اخطی؛ همان، خطبه 216؛ من در نفس خویش، خود را معصوم از خطا نمی دانم.دیگر حال سایر مردمان، از فقها و امرا گرفته تا استانداران و مدیران روشن خواهد بود.
5- به کارهای متعدد و مشاغل مختلف مشغول نشود، بلکه یک کار را برای خود برگزیند و با استحکام و سداد آن را به انجام رساند. متأسفانه در بعضی کشورهای عقب مانده ملاحظه می شود که یک فرد دارای چندین سمت و پست متفاوت است. علی (علیه السلام) در این باب فرمود: من اوما الی متفاوت خذلته الحیل؛ همان، حکمت 403؛ کسی که به کارهای گوناگون متوجه شود، چاره اندیشی هایش او را سودی نبخشد.
6- برای رسیدن به اهداف برنامه ریزی کند. اگرچه از پیدایش نظام هایی که طرفدار برنامه ریزی هستند چندین دهه بیشتر نمی گذرد، اما امام (علیه السلام) به برنامه ریزی فردی و جمعی برای نیل به اهداف عالیه، اهتمام داشته است. به عنوان مثال در اینکه انسان باید اوقات شبانه روز خود را برای انجام کارها تقسیم کرده و مطابق برنامه حرکت کند، فرموده است: للمؤمن ثلاث ساعات فساعه یناجی فیها ربه و ساعه یوم معاشه و ساعه یخلی بین نفسه و بین لذتها فیما یحل و یجمل؛ همان، حکمت 39؛ مؤمن شبانه روز خود را به سه بخش تقسیم می کند. در بخشی با خدای خود مناجات می کند و در بخشی به اصلاح معاش خود می پردازد و در بخشی دیگر از لذات حلال و جمیل بهره مند می شود.